Dat wetende, kun je je afvragen wie nu eigenlijk de baas is over je gedachten en handelingen, waar zit het centrum? Hallo Houston?
Daar zijn grofweg drie antwoorden op. Het meest aantrekkelijk is de opvatting dat mijn geest hoe dan ook de baas is over mijn hersenen, een autonome instantie die de keuzes in het leven bepaalt, of dat nou gaat over de kleren die ik vandaag aantrek of het werk dat ik doe. Oké, de hersenen doen het voorbereidende werk, maar zij staan in dienst van de geest.
Een tweede mogelijkheid is dat de hersenen de baas zijn en de geest een bijverschijnsel. Met de toenemende kennis van wat zich in het brein afspeelt terwijl we denken, lachen, praten of dromen, wordt die opvatting steeds aannemelijker. Het brein is voortdurend bezig informatie te verzamelen, verbanden te leggen, zaken in het geheugen op te slaan of juist niet, aan te sporen tot bewuste actie of juist niet. Er zijn neuronen die in de hersenscan oplichten bij het zien van je geliefde, bij het horen van een bekend lied of bij het constateren dat er iets fout gaat (het oeps-effect).
Wie dat niet gelooft, leze het boek Ben ik dat van wetenschapsjournalist Mark Mieras. Een buitengewoon boeiend en informatief boek. 35 hoofdstukken over alledaagse verschijnselen als vriendschap en verliefdheid, plannen maken, een liedje dat in je hoofd blijft hangen, lachen, huilen, maar ook over de ontwikkeling bij kinderen en hersentraining bij ouderen. Het hersenonderzoek over deze onderwerpen gaat eigenlijk over waarneming, geheugen, emoties en de hardware in het brein, maar Mieras weet het zo op te schrijven dat een leek geïnteresseerd raakt in zijn eigen hersenen.
Hij gaat uit van de ervaringen die iedereen heeft, met name over zichzelf als een autonoom wezen, en zet daar recent hersenonderzoek tegenover waardoor de lezer langzaam gevoelig wordt voor het idee dat ons bewuste handelen eigenlijk een product is van het brein. Dat geldt ook voor ons zelfbewustzijn: de geest, een heel nuttig product, want zonder dat kunnen we niet functioneren.
Voor het dagelijks leven heeft diezelfde geest een oplossing voor het dilemma 'wie is hier de baas'. Dat is de derde mogelijkheid: hersenen en geest leven in twee gescheiden werelden. Ik ervaar mijzelf als mijzelf en niet als mijn hersenen. Ik ben vooralsnog de baas over wat ik denk en doe. Mijn hersenen doen hun best die illusie in stand te houden.
